De Maatschappij Verandert, PTT Verandert Mee

Opa kijk ik vond op zolder #11

Het heeft toch iets ironisch dat een plaat die als kernboodschap heeft dat de PTT met de tijd meegaat uiteindelijk zelf een archaïsch document wordt. Het idee alleen al van een herdenkingsplaat uitbrengen is alsof je bij kennissen vraagt om een schepje Buisman in de koffie. Muziek is niet langer materieel. We kunnen digitale audio niet vastpakken als een cassettebandje of een plaat. Ik kan me niet voorstellen dat een bedrijf vandaag de dag ter ere van hun zoveeljarig jubileum een geluidsopname zou maken. Dat bijvoorbeeld de IKEA op Spotify een audiodocumentaire uploadt getiteld “IKEA van smål tot Zweedse bal” of zoiets. Sowieso zijn bedrijfsgeschenken voor mijn gevoel iets uit een andere tijd. In mijn kast staat een leren fotolijst die mijn opa ontving ter ere van het zoveel jarig bestaan van het bedrijf waar hij toen werkte. Een leren fotolijst was ook echt een kostbaar voorwerp. Vergeleken met die tijd zijn we stinkend poepie rijk tegenwoordig. Laatst hoorde ik wat de prijs was die Reinier Paping ontving toen hij in 1963 de Elfstedentocht won: twee jaarkaarten voor de ijsbaan in Deventer en een zilveren sigarettendoos. Hoewel ik daar aan moet toevoegen, zo vertelt mij de website oudommen.nl, dat een onbekende hem na zijn overwinning ook nog een tientje had toegestoken.

De maatschappij verandert, PTT verandert mee was een geschenk dat – samen met een boek – aan het personeel van de PTT werd geschonken in 1989 toen de PTT werd geprivatiseerd. Op de A kant staat een geluidsdocumentaire die overzicht biedt van de geschiedenis van de PTT, van de vroege ontwikkeling van telefonie en telegrafie tot ‘moderne’ innovaties als telefax. Die geschiedenis wordt op een leuke manier verteld, met een hele sodemieter aan archiefmateriaal van politici en technici, maar ook van oude mensen die iets zeggen over hun herinneringen over de telefonie vroeger. De documentaire sluit af met een korte reflectie op de privatisering van de PTT. De reden voor de privatisering van het bedrijf wordt op zo’n onduidelijke manier uitgelegd door directeur-generaal van de PTT Cor Wit, dat ik deze hier even voor u citeer: “PTT moet marktgericht gaan concurreren, en daarvoor zijn een aantal voorwaarden noodzakelijk. Een van de voorwaarden is het financiële stuk, je moet kunnen investeren wat je wilt, dus op een rendement. Je moet personeel aan kunnen trekken, wat je wilt, dus ehm. Je moet in kunnen vullen, je onderzoek, zelf, naar welke richtingen je dus technisch in wilt. Iedereen moet weten wat er mogelijk is in het bedrijf. Wat zijn de mogelijkheden voor nu, voor de toekomst? En daarom ramen open, want dan kan iedereen zien wat er gebeurt.”

Ik vraag me af hoe het was in 1989 als je bij de PTT werkte en deze plaat mee naar huis kreeg. Ik zie een man genaamd Harm van in de vijftig voor me, die thuis komt en tegen zijn vrouw zegt, “Riet, ik weet wat we vanavond gaan doen!” en dan die avond op de tweezitter rustig met een blokje kaas en misschien een pilsje gezellig naar de plaat zit te luisteren. Ik stel me ook voor dat Harm geen drol begreep van privatisering en op het moment dat Riet dan zegt “ik snap eigenlijk nog steeds niet waarom het geen overheidsbedrijf meer is” dat Harm dan zegt “Echt niet? Nouja we moeten meer effectief concurreren en personeel aantrekken want de ramen moeten open. Dat snap je toch zelf ook wel Riet?”

Gelukkig kan Harm meer kritische vragen vermijden door de plaat om te draaien. Hier vinden we de ‘Symfonie van de techniek’, een “pulserend ritme van de tijd”, volgens de beschrijving op de hoes, die aantoont dat de plaat niet alleen conceptueel maar ook muzikaal écht uit een andere tijd komt. De 15 minuten durende “symfonie” is een combinatie van muziek en kenmerkende geluiden van de PTT: piepende machines, draaiende telefoonschijven, ronkende automotoren, mompelende collega’s, rinkelende telefoons, rollende katrollen, ABN sprekende radio-omroepers, dat gekraak van de inbelverbinding, en de schoenen van de pakketbezorger op knarsend grind die bij u aanbelt en zegt “goedemorgen ik heb een aangetekend pakketje voor u”. De muziek heeft zo’n jaren ’80 klank dat je de hele tijd verwacht dat Henk Westbroek of Harrie Jekkers ieder moment kan gaan zingen, maar helaas blijft het bij deze opmerkelijke collage. Gelukkig sluit de boel af met een juffrouw die telefoneert naar haar moeder en doorgeeft dat ze veilig zijn geland met het vliegtuig, waarop haar moeder reageert: “Oh fantastisch, oh wat ben ik blij”. Krijg je toch nog een warm gevoel op het einde.

De maatschappij verandert, PTT verandert mee is een stukje geschiedenis, en veel meer dan de makers destijds hadden kunnen bedenken. Het is een kleine voorbode van de toekomst in 1989, waarin de technologische en economische vernieuwingen ons steeds rijker zouden maken, maar de wereld tegelijkertijd ook steeds moeilijker te begrijpen zou worden. Hoe gepast dat de plaat begint met een opname van een beller die er niet in slaagt een automatisch telefoonmenu een opdracht te geven – het ‘Auditel’ menu antwoordt de hele tijd met dingen als “Auditel heeft geen antwoord kunnen verwerken” – de technologische vooruitgang zou onvermijdelijk gepaard gaan met miscommunicatie en onbegrip.

Omslag:

1 minimalistische hoes

Inhoud:

3 vooruitziende blikken met de ramen open